Projekty
inspirujemy
do odkrywania
i ożywiania dziedzictwa

Aleksandra Piłsudska na zdjęciach Narodowego Archiwum Cyfrowego

Młodość

Aleksandra Piłsudska z domu Szczerbińska urodziła się w 1882 r. w Suwałkach w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Jej rodzice Piotr Szczerbiński – urzędnik magistratu i matka Julia z Zahorskich mieli dwanaścioro dzieci (większość zmarła w dzieciństwie). W 1894 r. zmarła matka, a dwa lata później ojciec. Opiekę nad sierotami przejęły Maria Zahorska, siostra matki oraz babka Karolina z Truskolaskich Zahorska. To właśnie babka, kobieta odważna o silnym charakterze, wywarła wielki wpływ na wychowanie Aleksandry. Karolina Zahorska żarliwa patriotka, do końca życia kultywowała pamięć o powstaniu styczniowym. Aleksandra ukończyła rosyjskie gimnazjum w Suwałkach. Równolegle uczestniczyła w tajnych kółkach samokształceniowych. Mimo sceptycyzmu ciotki, zwolenniczki tradycyjnej roli kobiety, babka zgodziła się na dalszą edukację wnuczki.

W 1903 r. Aleksandra ukończyła dwuletnią żeńską Wyższą Szkołę Handlową w Warszawie. Wykładali w niej wybitni polscy nauczyciele akademiccy. Równocześnie była słuchaczką Uniwersytetu Latającego, tajnej wyższej uczelni polskiej. Finalnie uzyskała wszechstronną edukację i możliwość pracy zawodowej w handlu i finansach.

Działalność niepodległościowa i II RP

Podjęła pracę jako urzędniczka w fabryce wyrobów skórzanych na warszawskiej Woli. W 1904 r. wstąpiła do Polskiej Partii Socjalistycznej i przyjęła pseudonim „Ola”. Odpowiadała jej walka partii o poprawę bytu robotników oraz o niepodległość Polski. Działalność rozpoczęła od pracy wśród robotnic Warszawy. W listopadzie 1904 r. brała udział w akcji bojowców podczas demonstracji na placu Grzybowskim – pierwszym zbrojnym wystąpieniu przeciw Rosji od czasu powstania styczniowego.

Jej odwaga i zaangażowanie powodowały, że otrzymywała coraz bardziej odpowiedzialne zadania. Od 1905 r. sprawowała kierownictwo nad centralnymi składami broni w Warszawie. Przy jednym z takich składów poznała Józefa Piłsudskiego w 1906 r. Ona sama i jej współpracowniczki przenosiły osobiście broń. Ukrywano ją pod obszernymi i długimi wówczas ubraniami kobiecymi. Aby mieć alibi postanowiła, że zostanie korepetytorką dziewcząt z zamożnych domów. Ta funkcja stała się kamuflażem jej działalności konspiracyjnej.

Po rozłamie w PPS w 1906 r. opowiedziała się za opcją niepodległościową, za PPS-Frakcją Rewolucyjną.

W 1907 r. została aresztowana i uwięziona na Pawiaku. Po kilku miesiącach została wypuszczona na wolność. Uwolnienie zawdzięczała w znacznym stopniu sobie. Podczas śledztwa do niczego nie przyznała się.

W 1907 r. wyjechała do Kijowa. Uczestniczyła tam w przygotowaniach bojówki PPS-Frakcji Rewolucyjnej do akcji ekspropriacyjnych. W Kijowie Józef Piłsudski wyznał jej miłość.

We września 1908 r. pod Bezdanami, pod dowództwem Piłsudskiego, przeprowadzono atak na rosyjski pociąg przewożący pieniądze z Królestwa Polskiego. Aleksandra uczestniczyła m.in. w dostarczeniu zdobycznych pieniędzy do Galicji. Przeznaczone zostały one na finansowanie powołanej wówczas we Lwowie tajnej organizacji wojskowej – Związku Walki Czynnej.

W Galicji Aleksandra działała w sekcji żeńskiej Związku Strzeleckiego. Od 1914 r. pełniła służbę w Oddziale Wywiadowczym I Brygady Legionów. Działała w Lidze Kobiet Pogotowia Wojennego. Należała do Polskiej Organizacji Wojskowej. Podległe jej kurierki utrzymywały kontakty pomiędzy POW i I Brygadą. Od listopada 1915 r. była więziona przez rok przez władze niemieckie. W lutym 1918 r. urodziła pierwszą córkę Józefa Piłsudskiego – Wandę a dwa lata później drugą – Jadwigę.

W sierpniu 1921 r. zmarła pierwsza żona Piłsudskiego Maria z Koplewskich. Dwa miesiące później Naczelnik Państwa poślubił Aleksandrę. Ślubu udzielił ksiądz Marian Tokarzewski. Od 1923 r. do czerwca 1926 r. rodzina Piłsudskich mieszkała w dworku w Sulejówku. Aleksandra zajmowała się domem i opieką nad dziećmi. Po przewrocie majowym 1926 r. Piłsudscy wrócili do Belwederu.

Marszałek Józef Piłsudski z rodziną w Pikieliszkach. Od lewej stoją: Jadwiga Piłsudska, Ludwika Smoliczowa, Józef Piłsudski, Zofia Kadenacy, Wanda Piłsudska, Wanda Bułhakówna, Aleksandra Piłsudska, Zofia Majewska, Adam Piłsudski, Zofia Kadenacówna. 1934/07/01 – 1934/08/31

Aktywność społeczna i charytatywna

Jako żona najważniejszego polityka w państwie angażowała się w zorganizowaną pomoc dla dzieci, młodzieży, inwalidów, bezdomnych. Uczestniczyła w doraźnych akcjach pomocy np. powodzianom. Zasiadała w zarządach organizacji społecznych lub udzielała im patronatu. Była honorową przewodniczącą „Rodziny wojskowej”.

Działała w organizacjach kombatanckich. Wchodziła w skład prezydium Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny. Zabiegała o upamiętnienie działalności niepodległościowej kobiet. Przyczyniła się do powstania komisji historycznej, której działalność zaowocowała wydaniem dwu tomów wspomnień uczestniczek walk o niepodległość. Wchodziła w skład kapituły Orderu Virtuti Militari.

Po śmierci męża kontynuowała swą działalność społeczną. Ponadto angażowała się w działania upamiętniające postać Marszałka m.in. uczestniczyła w poświęconych mu uroczystościach państwowych.

Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 r. wyjechała z córkami do Wilna. Przed wkroczeniem wojsk sowieckich, przez kraje bałtyckie dostały się do Szwecji a stamtąd do Londynu. W 1940 r. wydała „Wspomnienia”. Była współzałożycielką Instytutu Józefa Piłsudskiego powstałego w Londynie w 1947 r. Należała do piłsudczykowskiej Ligi Niepodległości Polski.

Zmarła w 1963 r. w Londynie. Pochowana została na tamtejszym cmentarzu North Sheen.

Bez wątpienia Aleksandra Piłsudska była żarliwą patriotką i osobą o wielkiej odwadze, która swoją młodość poświęciła ojczyźnie, uczestnicząc czynnie w walce zbrojnej o jej niepodległość.


Zapraszamy do obejrzenia galerii fotografii:

Pobyt Józefa Piłsudskiego w Zakopanem

Zdjęcie 1 z 21

Stoją na polanie od prawej: brygadier Józef Piłsudski, Aleksandra Szczerbińska, Maria Michalewska, porucznik Bolesław Długoszowski-Wieniawa. 1916/09

Wybór zdjęć i opracowanie: Piotr Niedziela/NAC